Wiedza doświadczana –
pedagogika przygody

OUTDOOR ADVENTURE

 

„Daj dzieciom okazję odkryć samych siebie. Pozwól im przeżyć triumf i klęskę. Ćwicz fantazję.” – Kurt Hanh.

 Jedną z wad tradycyjnej metody nauczania jest brak możliwości doświadczania wiedzy przez dzieci. Przekazuje się suche fakty, których nie da się poczuć, dotknąć, zobaczyć czy usłyszeć. Szkoły i przedszkola wyposaża się w coraz lepiej zaopatrzone pracownie, oferuje się dzieciom coraz więcej eksperymentów na zajęciach nauk przyrodniczych, organizuje się wyjścia do muzeów, ale to wciąż za mało.

W jaki sposób dzieci mają poznać inne kultury, jeśli nie mogą zobaczyć ich na żywo? Jak nauczyć się ogromnej różnorodności istot żywych z samych tylko książek? Czy da się nauczyć wszystkiego w sali lekcyjnej lub na „dywanie” w przedszkolu? Na te pytania przecząco odpowiada pedagogika przygody – nowy nurt wychowawczy, który ogromny nacisk kładzie na poznanie przez doświadczenie. Za jej twórcę uważa się niemieckiego pedagoga Kurta Hanha, założyciela słynnej elitarnej szkoły Gordonstoun w Szkocji.

W literaturze można też spotkać inne nazwy, które oznaczają to samo lub coś podobnego: outdoor education, adventure education, wychowanie plenerowe, edukacja przygodowa, pedagogika przeżyć.

W edukacji przygodowej używa się aktywnych form zajęć, odbywających się najczęściej poza salą lekcyjną, przedszkolną. Dzięki czynnemu udziałowi w różnego typu zajęciach dzieci mogą się nauczyć tzw. kompetencji miękkich, czyli umiejętności interpersonalnych i organizatorskich, negocjacji, zaufania, komunikacji, kreatywności, zarządzania zasobami itp. Pedagogika przygody pozwala także odkryć ukryte talenty, zbudować poczucie własnej wartości i rozbudzić zainteresowania. Ważna
w wychowaniu plenerowym jest przyroda.

Badania wskazują, że nauczanie przygodowe cieszy się większą popularnością wśród uczniów i dzieci, co przekłada się na lepsze wyniki w nauce. Dodatkowymi korzyściami jest też leczenie chorób cywilizacyjnych, krzewienie świadomości ekologicznej
i budowanie lepszych jakościowo relacji w grupie. Edukację przygodową wyróżnia także zwrócenie uwagi na błędy i podkreślenie ich znaczenia.

Istotnym punktem pedagogiki przeżyć jest zastosowanie w praktyce wielu cennych odkryć i technik, z których najważniejsze to teoria cyklu uczenia się Davida Kolba, teoria czterech stylów uczenia się Petera Honeya i Alana Mumforda oraz model trzech stref Johna Lucknera i Reldana Nadlera. Cykl Kolba polega na powtarzaniu wzajemnie następujących po sobie etapów:

1. Doświadczenie, czyli zwykłe zdarzenie z dnia codziennego lub sytuacja zaaranżowana przez nauczyciela.

2. Obserwacja i refleksja – opis uczuć i stanów emocjonalnych, których uczestnicy doznali w trakcie etapu pierwszego.

3. Analiza i generalizacja – ocena i podsumowanie zdobytej wiedzy, próba znalezienia zastosowania znanych teorii.

4. Zastosowanie – implementacja zdobytej wiedzy i doświadczeń w nowej sytuacji.

Po ostatnim etapie następuje ponownie faza pierwsza i cykl zaczyna się na nowo.

Z cyklem Kolba powiązana jest teoria czterech stylów uczenia się. Jej twórcy zauważyli, że ludzi z reguły da się podzielić na cztery typy osobowości: działaczy, osoby refleksyjne, teoretyków i pragmatyków. Do udzieci z każdej z tych grup nauczyciele powinni podchodzić inaczej. Działacze to osoby, które uczą się przez aktywność, potrzebują wykonywać jakieś czynności, np. ćwiczenia, żeby móc się czegoś nauczyć. Refleksyjni zdobywają wiedzę przez analizowanie danych i faktów, zbierają informacje i prowadzą różne rozważania nad nimi. Często na zajęciach lubią raczej obserwować, co się dzieje niż brać w czymś czynny udział. Dla nich najważniejsza jest dyskusja i analiza po ćwiczeniach. Teoretycy znajdują korelacje, tworzą uogólnienia i teorie, lubią wyjaśniać zjawiska i posługiwać się modelami, koncepcjami i schematami. Pragmatyków z kolei interesują praktyczne zastosowania zdobytej wiedzy, więc najwięcej uczą się na przykładach z życia.

Oczywiście w tradycyjnym modelu edukacji występują pewne elementy pedagogiki przygody, jednak są stosowane często niezgodnie z zaleceniami specjalistów w tej dziedzinie oraz są tylko dodatkiem do zwykłego, szkolnego, przedszkolnego  nauczania encyklopedycznego. Organizator takich zajęć powinien je celowo zaprojektować tak, żeby dzieci mogły z nich coś wynieść.

Zajęcia są w całości planowane przez wychowawcę, narzucane każdemu uczestnikowi i mają z założenia wywoływać określone efekty, „formować” postawy uznane jednostronnie i paternalistycznie za słuszne. Raczej ograniczona jest podmiotowość, wolność i inwencja dziecka, która zostaje włożona w sztywne ramy

Obecnie podkreśla się, że nauczyciel ma tylko towarzyszyć uczniowi w procesie samodzielnej edukacji, a nie być jedynym źródłem wiedzy oraz uznawana jest zasada dobrowolności udziału. Pedagogikę przygody wspiera European Institute for Outdoor Adventure Education and Experiential Learning (Europejski Instytut Edukacji Przygodowej, Plenerowej i Nauczania przez Doświadczenie).

Na świecie istnieją różne odmiany tego typu edukacji i różne szkoły. Niektóre z nich, np. w Wielkiej Brytanii czy w Niemczech, potraktowały przesłanie outdoor education bardzo dosłownie i w ogóle zrezygnowały z budynków szkolnych, zadowalając się samymi zajęciami w plenerze. W Polsce nowy nurt propaguje Fundacja Pracownia Nauki i Przygody, która organizuje cykliczne konferencje „Edukacja przygodą”, warsztaty dla nauczycieli i rodziców oraz publikuje książki na ten temat. Z dokonań pedagogiki przeżyć korzysta w pewnym stopniu również Centrum Nauki Kopernik, którego pracownikiem jest również założycielka Fundacji Pracownia Nauki i Przygody i autorka opracowań w tej tematyce Agnieszka Leśny. Istnieje także kilka szkół i ośrodków, które w pełni korzystają z modelu outdoor education.